زانودرد یا آرتروز (استئوآرتریت) که بر اثر از بین رفتن لایه غضروفی مفاصل ایجاد می‌شود، یک بیماری پیشرونده است که به مرور زمان و با افزایش سن ایجاد می‌شود و معمولا با درد، ورم، سفتی، محدودیت حرکتی واحساس داغی در مفصل همراه است. سابقه آسیب، چاقی، جنسیت، اختلالات ساختاری و… می‌تواند در ایجاد آن تاثیرگذار باشد.
آرتروز یا درد زانو چیست؟
در فارسی به‌جای کلمات استئوآرتریت و آرتروز از کلمه “ساییدگی مفصل” هم استفاده می‌شود. مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم قرار می‌گیرند. مفصل باعث می‌شود قسمت‌های مختلف بدن نسبت به هم حرکت کنند. در مفاصل نرمال یک‌لایه غضروفی محکم و منعطفی سطوح مفصلی را می‌پوشاند که به آن غضروف می‌گویند. غضروف نوعی ماده‌ی پروتئینی است که به‌عنوان ضربه‌گیر و محافظ بین استخوان‌های مفاصل عمل می‌کند. غضروف باعث روان شدن حرکت در مفصل می‌شود. در بیماری آرتروز غضروف از بین می‌رود و بسته به میزان درگیری علائمی مانند درد، ورم، سفتی و محدودیت حرکتی در مفصل ایجاد می‌کند. آرتروز یکی از اشکال آرتریت است که با تجزیه و نابودی احتمالی غضروف در یک یا چند مفصل بروز می‌کند. در میان بیش از ١۰۰ نوع از وضعیت‌های مختلف آرتریت، آرتروز به‌عنوان شایع‌ترین بیماری مفاصل شناخته می‌شود. معمولا آرتروز با افزایش سن ایجاد می‌شود، اما تا قبل از سن ۴۵ سالگی و در زنان بعد از سن ۵۵ سالگی شیوع این بیماری افزایش می‌یابد.
علل ایجاد آرتروز
علل متعددی باعث ایجاد آرتروز و درد زانو می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر است:
• افزایش سن: با افزایش سن توانایی غضروف برای ترمیم کاهش می‌یابد. در حقیقت با بالا رفتن سن آرتروز هم بیشتر می‌شود. می‌توان گفت ساییدگی مفصلی قسمتی طبیعی از روند پیری است که در همه انسان‌ها با افزایش سن ایجاد می‌شود ولی سن شروع آن در انسان‌های مختلف متفاوت است.
• وزن زیاد یا چاقی: افزایش وزن باعث افزایش فشار روی مفاصل می‌شود. ساییدگی مفاصل ران و زانو در افراد چاق بیشتر و زودتر ایجاد می‌شود و این به علت فشارهای زیادی است که در افراد چاق به علت نیروی وزن به مفصل واردشده و موجب تخریب زودرس آن می‌شود.
• جنسیت: زنان بالای ۵۵ سال بیشتر از مردان در معرض ابتلا به استئوآرتریت هستند.
• اختلالات ساختاری و بیومکانیکی: اختلالات در پا (مانند صافی کف پا) و یا زانو (مانند زانوی ضربدری و پرانتزی) می‌تواند احتمال ابتلا را در فرد افزایش دهد.
• ژنتیک: در بعضی انسان‌ها به‌طور ژنتیکی و خانوادگی استعداد بروز آرتروز بیشتر است.
• آسیب قبلی به مفصل: عفونت‌های قبلی در مفصل، شکستگی‌هایی که قبلا در مفصل ایجادشده است، آسیب‌های لیگمایی که براثر حوادث قبل در مفصل به وجود آمده و مفصل را ناپایدار کرده‌اند و یا تغییر شکل استخوان‌های اطراف مفصل می‌توانند موجب تشدید بروز آرتروز شوند. در حقیقت در افرادی که سابقه آسیب مفصلی داشته باشند احتمال ابتلا به بیماری آرتروز افزایش می‌یابد
• شغل: فعالیت‌های بدنی شدید به علت شغل خاص و یا انجام ورزش خاص می‌تواند ضربات بیش‌ازحد تحمل مفصل برای ترمیم به آن وارد کرده و موجب بروز آرتروز یا ساییدگی مفصل شوند.
علائم آرتروز
آرتروز علائم زیادی دارد اما شایع‌ترین و مشخص‌تر ین علامت‌ها عبارت‌اند از:
• سفتی در مفصل که اوایل صبح شایع‌تر است و یا خشکی بدن پس از استراحت: و به این معنی است که گاهی اوقات وقتی مفصل به مدت طولانی بی‌حرکت مانده باشد و بخواهد فعالیت کند درد خواهد داشت. شاید دیده باشید که بیماران مبتلابه آرتروز زانو صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شوند به‌سختی راه می‌روند اما بعد از مدتی کم‌کم راه رفتنشان به حالت عادی بازمی‌گردد. خشکی مفاصل بعد از یک دوره طولانی عدم فعالیت بسیار شایع است ولی به‌ندرت بیشتر از نیم ساعت طول می‌کشد.
• دومین علامت کاهش دامنه حرکتی و مشکل شدن انجام بعضی فعالیت‌ها و کاهش انعطاف‌پذیری است؛ ورمی که براثر ایستادن‌های طولانی ممکن است افزایش یابد و افزایش آن باعث محدودیت بیشتر می‌شود. به همین دلیل بیماران مبتلابه آرتروز نمی‌توانند به‌راحتی مفاصل خود را خم و راست کنند
• سومین علامت هم درد شدید در ناحیه مفصل است. دردی که با استراحت کم و با افزایش میزان فعالیت بیشتر می¬شود. سرما باعث افزایش درد می‌شود.
• احساس داغی در اطراف مفاصل
• تولید صدا هنگام حرکت مفصلی توصیه می‌شود کسانی که بیشتر از دو هفته چنین علائمی را در مفاصل خوددارند حتما به پزشک مراجعه کنند.
درمان آرتروز زانو
هدف اولیه در درمان آرتروز کاهش درد و بازگشت به فعالیت است. برنامه درمانی برای افراد به‌صورت کلی شامل:
-
- تغییر روش زندگی
- کاهش وزن: باعث کاهش فشار روی مفصل می‌شود.
- انجام ورزش به‌ویژه تقویت عضلات زانو: تقویت عضلات باعث بهبود عملکرد مفصل و کاهش اصطکاک بین سطوح مفصلی می‌شود.
- استفاده از کفی طبی و کفش مناسب: باعث قرارگیری پا در راستای صحیح می‌شود و باعث نرمال شدن توزیع فشار در سطوح مفصلی می‌شود.
- استفاده از زانوبند: برای حمایت مفصل و کاهش حرکات غیرارادی مفصل هنگام راه رفتن و انجام فعالیت.
- مصرف داروهای ضدالتهاب
- تزریق کورتون
- فیزیوتراپی و کاردرمانی: توان‌بخشی باهدف کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی و کاهش محدودیت حرکتی و افزایش قدرت ماهیچه‌های اطراف زانو صورت می‌پذیرد.
